भारताच्या ‘रॉकेट वुमन’ रितू करिधल , मिशन मंगलयान, चंद्रयान-2च्या यशानंतर आता करतायत चंद्रयान-3 मोहिमेचं नेतृत्व
Goan Varta Live | प्रतिनिधी
वेबडेस्क 14 जुलै | चांद्रयान-3 मिशन यशस्वी करण्यासाठी रात्रंदिवस काम करणाऱ्या इस्रोच्या टीममध्ये रितू करिधलचाही समावेश आहे . रितू या लॉन्चिंग टीमचा एक महत्त्वाचा भाग आहेत आणि त्यांच्यावर खूप मोठी जबाबदारी आहे. चला जाणून घेऊया कोण आहे रितू करिधल?
रितू करिधल यांच्या हातात चांद्रयान-३ लँडिंग
इस्रोने चांद्रयान-3 लँडिंगची जबाबदारी रितूच्या हातात दिली आहे. रितूच्या दिग्दर्शनाखाली इतर लोक हे मिशन यशस्वी करण्यात गुंतले आहेत. त्या मिशनच्या डायरेक्टरची भूमिका निभावत आहेत . रितू या मंगलयान मिशनच्या ऑपरेशन डेप्युटी डायरेक्टर होत्या. रितू करिधल यांनी इस्रोमध्ये इतर अनेक भूमिका साकारल्या आहेत.
चांद्रयान-2 मध्ये बजावली महत्त्वाची भूमिका
एरोस्पेसमध्ये तज्ज्ञ मानल्या जाणाऱ्या रितूने चांद्रयान-2 मध्ये मिशन डायरेक्टरची जबाबदारीही पार पाडलेली आहे. कामाच्या आवडीमुळेच त्यांनी इस्रोमध्ये आपला ठसा उमटवला आहे.इस्रोमधील विविध मोहिमांमध्येही त्यांनी अनेक महत्त्वाच्या भूमिका बजावल्या आहेत. रितू त्यांच्या उल्लेखनीय कामांसाठी रॉकेट वुमन म्हणूनही ओळखल्या जातात.
इस्रोसाठी सोडला Phdचा ध्यास
रितू करिधल या लखनौ विद्यापीठाची माजी विद्यार्थिनी आहे. ती लखनौच्या राजाजीपुरमची रहिवासी आहे. रितूने तिचे शालेय शिक्षण लखनौच्या नवयुग कन्या महाविद्यालयातून केले. 1991 मध्ये त्यांनी लखनौ विद्यापीठातून बीएससी फिजिक्स केले. 1996 मध्ये भौतिकशास्त्रात पदवी घेतली. त्यांना लहानपणापासूनच अवकाश भौतिकशास्त्रात रस होता. त्यांनी भौतिकशास्त्रात पीएचडीसाठी प्रवेश घेतला परंतु 1997 मध्ये 6 महिन्यांच्या आत त्यांची भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था (ISRO) मध्ये निवड झाली. मात्र इस्रोमध्ये निवड झाल्यानंतर त्यांना पीएचडी पूर्ण करता आली नाही.
अनेक सन्मान त्यांना मिळाले आहेत
रितूला 2007 मध्ये यंग सायंटिस्ट अवॉर्डही मिळाला आहे. रितूला डॉ. एपीजे अब्दुल कलाम यंग सायंटिस्ट अवॉर्ड, मार्स आर्बिटर मिशनसाठी इस्रो टीम अवॉर्ड, एएसआय टीम अवॉर्ड, सोसायटी ऑफ इंडियन एरोस्पेस टेक्नॉलॉजी अँड इंडस्ट्रीजचा एरोस्पेस वुमन अवॉर्ड देखील मिळाला आहे.
चांद्रयान मोहीम कशी विकसित झाली
संपूर्ण देश आज भारताच्या तिसऱ्या चंद्र मोहिमेतील ‘चांद्रयान-3’ च्या यशस्वी प्रक्षेपणाची आतुरतेने वाट पाहत आहे. चांद्रयान कार्यक्रमाची कल्पना भारत सरकारने केली होती आणि 15 ऑगस्ट 2003 रोजी तत्कालीन पंतप्रधान दिवंगत अटलबिहारी वाजपेयी यांनी त्याची औपचारिकपणे घोषणा केली होती. त्यानंतर 22 ऑक्टोबर 2008 रोजी ISRO च्या विश्वसनीय PSLV-C11 रॉकेटने पहिले मिशन ‘चांद्रयान-1’ प्रक्षेपित झाले तेव्हा शास्त्रज्ञांच्या त्यांच्या मेहनतीचे फळ मिळाले.
भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था (ISRO) च्या मते, PSLV-C11 ही PSLV च्या स्टँडर्ड कॉन्फिगरेशनची अपडेटेड आवृत्ती होती. लॉन्चच्या वेळी 320 टन वजन असलेल्या या वाहनाने उच्च उपकरणे वाहून नेण्याची क्षमता प्राप्त करण्यासाठी मोठ्या ‘स्ट्रॅप-ऑन मोटर्स’चा वापर केला. त्यात भारत, अमेरिका, ब्रिटन, जर्मनी, स्वीडन आणि बल्गेरियामध्ये बनवलेली 11 वैज्ञानिक उपकरणे होती.
तामिळनाडूचे असलेले प्रसिद्ध शास्त्रज्ञ मायिलसामी अन्नादुराई यांनी ‘चांद्रयान-1’ मोहिमेचे संचालक म्हणून या प्रकल्पाचे नेतृत्व केले. चंद्राच्या रासायनिक, खनिज आणि फोटो-जिओलॉजिकल मॅपिंगसाठी हे यान चंद्राच्या पृष्ठभागापासून 100 किमी उंचीवर चंद्राभोवती फिरत होते. जेव्हा मोहिमेने सर्व इच्छित उद्दिष्टे साध्य केली, तेव्हा प्रक्षेपणानंतर काही महिन्यांनी मे 2009 मध्ये यानाची कक्षा 200 किमी पर्यंत वाढवण्यात आली.
चांद्रयान-2 मोहिमेबद्दल जाणून घ्या
उपग्रहाने चंद्राभोवती 3,400 हून अधिक प्रदक्षिणा केल्या, जे इस्रो टीमच्या अपेक्षेपेक्षा जास्त होते. मिशन अखेरीस संपले आणि स्पेस एजन्सीच्या शास्त्रज्ञांनी घोषित केले की 29 ऑगस्ट 2009 रोजी अंतराळ यानाशी संपर्क तुटला होता. PSLV-C11 ची रचना आणि विकास विक्रम साराभाई स्पेस सेंटर, तिरुवनंतपुरम येथे केला केला गेला होता. या यशाने प्रोत्साहित होऊन इस्रोने ‘चांद्रयान-2’ या एका जटिल मिशनची आखणी केली होती. चंद्राच्या दक्षिण ध्रुवाची तपासणी करण्यासाठी ‘ऑर्बिटर’, ‘लँडर’ (विक्रम) आणि ‘रोव्हर’ (प्रज्ञान) वाहून नेले. 22 जुलै 2019 रोजी उड्डाण केल्यानंतर त्याच वर्षी 20 ऑगस्ट रोजी चांद्रयान-2 मोहीम यशस्वीरित्या चंद्राच्या कक्षेत ठेवण्यात आली.
अंतराळ यानाची प्रत्येक हालचाल अचूक होती आणि चंद्राच्या पृष्ठभागावर उतरण्याच्या तयारीत ‘लँडर’ ‘ऑर्बिटर’पासून यशस्वीरित्या वेगळे झाले. 100 किमी उंचीवर चंद्राभोवती प्रदक्षिणा घातल्यानंतर, चंद्राच्या पृष्ठभागाकडे ‘लँडर’चे उतरणे असे नियोजित होते आणि ते 2.1 किमी उंचीपर्यंत सामान्य होते. मात्र, शास्त्रज्ञांचा ‘विक्रम’शी संपर्क तुटल्याने हे अभियान अचानक संपले. भारताच्या अंतराळ कार्यक्रमाचे जनक दिवंगत विक्रम साराभाई यांच्या नावावरून ‘विक्रम’ हे नाव ठेवण्यात आले. ‘चांद्रयान-2’ मोहीम चंद्राच्या पृष्ठभागावर इच्छित ‘सॉफ्ट लँडिंग’ करण्यात अयशस्वी ठरली, ज्यामुळे इस्रो टीमची निराशा झाली. त्यावेळी वैज्ञानिक कामगिरी पाहण्यासाठी इस्रोच्या मुख्यालयात उपस्थित असलेले पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांना इस्रोचे तत्कालीन प्रमुख भावूक झालेल्या के. शिवन यांचे सांत्वन करताना दिसले आणि ती छायाचित्रे आजही लोकांच्या आठवणीत ताजी आहेत.
मोहीम यशस्वी झाल्यास भारत या देशांच्या यादीत सामील होईल.
शुक्रवारी टेकऑफ होणारी तिसरी मोहीम म्हणजे पूर्वीच्या ‘चंद्रयान-2’ चा फॉलो-अप मिशन आहे ज्याचा उद्देश चंद्राच्या पृष्ठभागावर ‘सॉफ्ट लँडिंग’ मध्ये प्रभुत्व मिळवणे आहे. चंद्राच्या पृष्ठभागावर यशस्वी ‘सॉफ्ट लँडिंग’ केल्यामुळे भारत अमेरिका, चीन आणि माजी सोव्हिएत युनियनसारख्या देशांच्या क्लबमध्ये सामील होईल ज्यांनी अशी कामगिरी केली आहे
