भारतातले ‘दुग्ध उत्पादन’ सापडले संकटात ? 2011 नंतर पहिल्यांदाच करावे लागणार आयात
देशात दुधाच्या टंचाईमुळे यंदा पुन्हा एकदा दुधाच्या दरात मोठी वाढ होण्याची शक्यता आहे.
ऋषभ | प्रतिनिधी
भारत हा जगातील सर्वात मोठा दूध उत्पादक देश आहे. जगातील दुग्धोत्पादनापैकी सुमारे 24 टक्के दूध उत्पादन भारतात आहे आणि सुमारे 220 दशलक्ष टन दूध आहे. मात्र गतवर्षी दुभत्या जनावरांसाठी आपत्ती म्हणून आलेल्या ढेकूण रोगाने परिस्थिती पूर्णत: फिरवली आहे. यावर्षी अपेक्षेपेक्षा खूपच कमी उत्पादन झाल्याने सरकार चिंतेत आहे. दरम्यान, गरज पडल्यास देश दुग्धजन्य पदार्थ आयात करण्याचा विचार करू शकतो, असे संकेतही सरकारने दिले आहेत.
या बातमीची दुसरी बाजू अशीही आहे की, देशात दुधाचा तुटवडा असल्याने यंदा पुन्हा एकदा दुधाच्या दरात मोठी वाढ होऊ शकते. एका उच्च सरकारी अधिकाऱ्याने सांगितले की, दक्षिणेकडील राज्यांमधील दुधाच्या साठ्याचे मूल्यांकन केल्यानंतर, आवश्यक असल्यास, लोणी आणि तूप यांसारख्या दुग्धजन्य पदार्थांची आयात करण्यासाठी सरकार हस्तक्षेप करेल. दक्षिणेकडील राज्यांमध्ये आता उत्पादनाचा पीक सीझन सुरू झाला आहे.
भाजपच्या 43व्या स्थापना दिनानिमित्त पंतप्रधानांचे भाजपच्या कायकर्त्यांना संबोधन
2021-22 मध्ये उत्पादन 22.1 दशलक्ष टन होते
सरकारी आकडेवारीनुसार, 2021-22 मध्ये देशातील दुधाचे उत्पादन 221 दशलक्ष टन होते, जे मागील वर्षीच्या 208 दशलक्ष टनांच्या तुलनेत 6.25 टक्क्यांनी वाढले आहे. पत्रकार परिषदेला संबोधित करताना पशुसंवर्धन आणि दुग्धव्यवसाय सचिव राजेश कुमार सिंह म्हणाले की, गुरांमधील लम्पी रोगामुळे 2022-23 या आर्थिक वर्षात देशातील दुग्धोत्पादन ठप्प झाले आहे, तर साथीच्या रोगानंतरच्या मागणीत वाढ झाल्याने देशांतर्गत मागणीत 8-10 टक्क्यांनी वाढ झाली आहे.
दुधापेक्षा लोणी आणि तुपाचा तुटवडा जास्त असेल
“देशात दूध पुरवठ्यात कोणताही अडथळा नाही. स्किम्ड मिल्क पावडरचा (एसएमपी) पुरेसा साठा आहे. परंतु दुग्धजन्य पदार्थ, विशेषत: लोणी आणि तूप इत्यादींच्या बाबतीत गेल्या वर्षीच्या तुलनेत साठा कमी आहे. दक्षिणेकडील राज्यांमधील दुधाच्या साठ्याचे मूल्यांकन केल्यानंतर, आवश्यक असल्यास, सरकार साठा वाढवेल असे ते म्हणाले. लोणी आणि तूप सारख्या दुग्धजन्य पदार्थांच्या आयातीत हस्तक्षेप करेल. सिंग यांनी, तथापि, अलीकडच्या काही महिन्यांत आंतरराष्ट्रीय किमती स्थिर राहिल्यामुळे या वेळी आयात फायदेशीर ठरू शकत नाही, असे निरीक्षण नोंदवले.
परदेशी बाजारपेठेत त्याची किंमत जास्त आहे
“जर जागतिक किमती जास्त असतील तर आयात करण्यात काही अर्थ नाही. आम्ही उर्वरित देशातील उत्पादनाचे मूल्यांकन करू आणि नंतर निर्णय घेऊ.” ते म्हणाले की उत्तर भारतात कमतरता कमी असेल, जेथे गेल्या 20 दिवसांत झालेल्या अवकाळी पावसामुळे तापमानात घट झाल्यामुळे परिस्थिती अनुकूल झाली आहे.
लम्पी रोगामुळे १.८९ लाख गुरे मरण पावली
सचिवांच्या म्हणण्यानुसार, गतवर्षी 1.89 लाख गुरे मरण पावलेल्या लम्पी आजारामुळे आणि दुधाच्या मागणीत वाढ झालेल्या महामारीमुळे देशाचे दूध उत्पादन स्थिर राहिले. सिंग म्हणाले, “एकूण दुग्धोत्पादनात थोडीशी स्तब्धता येण्याइतपत गुरांवर लम्पी रोगामुळे परिणाम जाणवू शकतो. दूध उत्पादनात साधारणपणे सहा टक्के वार्षिक वाढ होत आहे. मात्र, यंदा (2022-23) ते कमी असेल.
दूध उत्पादनावर संकट
सिंग म्हणाले की, सरकार संपूर्ण खाजगी आणि असंघटित क्षेत्राचा नव्हे तर सहकार क्षेत्रातील दूध उत्पादनाची आकडेवारी विचारात घेत असल्याने, “दुग्ध उत्पादनात ठप्प पडेल असा आमचा कयास आहे.” चाऱ्याच्या किमती वाढल्यामुळे, दुधाची महागाई वाढली आहे. ते म्हणाले की, चारा पिकाखालील क्षेत्रही गेल्या चार वर्षांत स्थिर राहिल्याने चारा पुरवठ्यात अडचण निर्माण झाली आहे, तर दुग्धव्यवसायाची वार्षिक सहा टक्के वाढ होत आहे. २०११ मध्ये भारताने शेवटची डेअरी उत्पादने आयात केली होती.
